Korzystanie z wzorców innych krajów nie wystarczy dla powodzenia zmian w polskim systemie emerytalnym. Niezbędne jest wzmocnienie zaufania do systemu, skuteczniejsze zachęty do oszczędzania, przejrzysty, tani i łatwo dostępny produkt emerytalny oraz szersze możliwości inwestycyjne.

Takie m.in. wnioski płyną z przygotowanego przez Izbę Gospodarczą Towarzystw Emerytalnych "Przeglądu systemu emerytalnego IGTE 2016", zawierającego analizę funkcjonowania polskiego systemu emerytalnego ze szczególnym uwzględnieniem jego kapitałowej części. Przedstawiamy 5 najważniejszych rekomendacji.

1. Dwie trzecie Polaków nie ocenia pozytywnie ani ZUS, ani OFE. Przy tak niskim poziomie akceptacji tych instytucji trudno liczyć, by składka emerytalna była powszechnie traktowana jako długoterminowa inwestycja w przyszłą wysokość świadczeń. Brak akceptacji powoduje, że efekt klina podatkowego (który i tak jest w Polsce wysoki na tle krajów rozwiniętych) staje się jeszcze bardziej dolegliwy, przekładając się na większy udział szarej strefy czy wyższą emigrację. Wzmocnienie zaufania dla systemu emerytalnego jako całości powinno być priorytetem dla wszystkich dalszych prób zmian.

2. Większość szacunków wskazuje, że odejście od kapitałowości w obowiązkowym systemie emerytalnym skutkować będzie obniżeniem przyszłych emerytur. W sytuacji braku politycznej możliwości powrotu do sytuacji sprzed 2011 r., należy podjąć działania, by ubytek ten został z nawiązką skompensowany przez upowszechnienie trzeciego filaru.

3. Wyniki kilku różnych badań ankietowych wskazują, że pod względem zainteresowania trzecim filarem pracujących można podzielić na pięć grup. Około 5 proc. stanowią aktywni użytkownicy wspieranych przez państwo instrumentów (IKE, IKZE i PPE). Dalsze 15 proc. oszczędza na emeryturę, ale w inny sposób. Kolejne 35-40 proc.byłoby w stanie zwiększyć stopę oszczędności, choć z różnych względów tego nie czyni. Następne 10-15 proc. gotowe byłoby więcej oszczędzać, ale tylko przy silnym wsparciu ze strony państwa. Ostatnia grupa, licząca od 25 do 30 proc. zatrudnionych, zdecydowanie nie jest zainteresowana długoterminowym oszczędzaniem. Analiza przyczyn niskiego zainteresowania dotychczasowymi produktami wskazuje, że elementem nowego programu powinien być nie tylko lepszy system zachęt, ale także przejrzysty, tani i łatwo dostępny produkt emerytalny.

4. Bardziej obiecującym sposobem na podwyższenie stóp zwrotu z inwestycji OFE (oraz nowych funduszy trzeciofilarowych) jest poszukanie nowych możliwości inwestycyjnych. Przede wszystkim uderzający jest wysoki udział w portfelach funduszy akcji spółek publicznych; w lipcu 2016 r. stanowiły one 82 proc. portfela. Choć taka sytuacja jest dziedzictwem ustawy z 2013 r., należy pomyśleć o jej stopniowej zmianie. OFE mogłyby inwestować w infrastrukturę, fundusze private equity, oraz nieruchomości. Należy przywrócić także możliwość inwestowania na New Connect oraz pomyśleć o instrumentach pochodnych i krótkiej sprzedaży, które mogłyby obniżyć ryzyko inwestycyjne.

5. Konieczne jest wyraźne prawne zagwarantowanie zmiany charakteru środków zgromadzonych w OFE z publicznych na prywatne. Jedynie ustawowa gwarancja może uwiarygodnić planowaną reformę i wzmocnić zaufanie do systemu emerytalnego. Z tego samego powodu należałoby wskazać wyraźną merytoryczną podstawę przekazania określonej części środków z OFE do Funduszu Rezerwy Demograficznej. Nowo utworzony quasi-obowiązkowy trzeci filar powinien powstać od początku z udziałem podmiotów prywatnych. Ponadto od razu trzeba rozpocząć prace nad systemem wypłat, żeby uczestnicy mieli jasność, czego mogą docelowo spodziewać się po systemie, do którego się zapisują.