W wystąpieniu do ministra zdrowia RPO zaznacza, że monitoruje działania instytucji publicznych dotyczące niezbędnych zmian legislacyjnych mających na celu włączenie do polskiego porządku prawnego standardów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz przeciwdziałanie ich naruszeniom.

Polska naruszyła europejską konwencję
Rzecznik podkreśla, że jednym z niewykonanych orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka jest wyrok z 2012 r. dotyczący zasad umieszczania osób chorujących psychicznie w domach pomocy społecznej. Trybunał uznał w tym orzeczeniu, że Polska naruszyła postanowienia konwencji wobec osoby chorującej psychicznie, która decyzją opiekuna prawnego została umieszczona w domu pomocy społecznej wbrew własnej woli.

Jak zaznacza w wystąpieniu RPO, przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego nie przewidują automatycznej sądowej oceny legalności umieszczenia i przetrzymywania osoby w zakładzie opiekuńczym takim jak dom pomocy społecznej, a oceny takiej nie może zainicjować osoba, która została całkowicie ubezwłasnowolniona. Dodaje, że brak skutecznych ram regulacyjnych w tym obszarze nie tylko narusza standardy ustanowione w drodze Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, ale budzi uzasadnione wątpliwości co do zgodności z normami konstytucji RP.

Przepisy o zdrowiu psychicznym niezgodne z konstytucją
3 listopada 2015 r. RPO zaskarżył do Trybunału Konstytucyjnego niektóre przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Czytaj też: RPO zaskarżył przepisy dot. umieszczania ubezwłasnowolnionych w DPS

Niekonstytucyjne zdaniem rzecznika są te przepisy, które nie przewidują udziału osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej w sprawach o uzyskanie przez jej opiekuna zezwolenia sądu na złożenie wniosku o umieszczenie tej osoby w domu pomocy społecznej oraz takie zapisy ustawy, które wyłączają tę osobę z kręgu podmiotów uprawnionych do wystąpienia do sądu o zmianę orzeczenia o przyjęciu do domu pomocy społecznej.

Rada ministrów, w stanowisku zajętym w tej sprawie w lutym 2016 r., w pełni podzieliła pogląd RPO. Negatywną opinię wobec zaskarżonych regulacji przedstawił także prokurator generalny.

Rzecznik nie chce czekać na wyrok TK
Zdaniem rzecznika możliwe jest szybsze rozwiązanie tego problemu, bez konieczności oczekiwania na wyrok TK - taką możliwość daje zainicjowana przez ministra zdrowia nowelizacja przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Rzecznik w wystąpieniu do ministra zdrowia argumentuje, że istniejące zastrzeżenia uzasadniają potrzebę kompleksowej nowelizacji przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, a także innych aktów prawnych regulujących sytuacje osób z niepełnosprawnościami przebywających wbrew własnej woli w domach opieki.

- Rzecznik Praw Obywatelskich prosi o poinformowanie, na jakim etapie znajduje się przygotowywany w ministerstwie zdrowia projekt nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego oraz niektórych innych ustaw i jaki jest zakres tego projektu - pisze do szefa resortu zdrowia Adam Bodnar.