Kolejna już kontrola wykonania zadań przez NFZ wykazała, że pomimo ponownego zwiększenia – tym razem o ponad 4 mld zł - wartości umów zawartych przez NFZ ze świadczeniodawcami oraz wprowadzenia tzw. pakietu kolejkowego dostęp pacjentów do świadczeń zdrowotnych w 2015 r. nadal się nie poprawił.

Przeciwnie - średni czas oczekiwania na niektóre świadczenia wydłużył się i był zróżnicowany w zależności od województwa.

W porównaniu do roku 2014, średni czas oczekiwania na świadczenia w 2015 r. wydłużył się w przypadku siedmiu spośród dziewięciu analizowanych rodzajów oddziałów szpitalnych oraz pięciu (spośród dziewięciu analizowanych) rodzajów poradni ambulatoryjnej opieki specjalistycznej.

NIK zwraca też uwagę, że blisko 90 proc. szpitali deklaruje, że mogłaby wykonywać więcej zabiegów bez zwiększania zatrudnienia i zakupu dodatkowego sprzętu, a zawarte kontrakty mogłyby być wyższe o około 18 proc.

Nie ma równego dostępu do leczenia
Izba zwraca również uwagę, że w 2015 r. NFZ nie zapewnił równego dostępu do świadczeń zdrowotnych dla wszystkich ubezpieczonych, co naruszało podstawową zasadę ustawy o świadczeniach, czyli zapewnienia ubezpieczonym równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej. Było to spowodowane m.in. nierównomiernym rozmieszczeniem kadry i placówek medycznych na terenie kraju.

Jednocześnie NIK zwraca uwagę, że koszty leczenia pacjentów poza granicami Polski w ramach tzw. transgranicznej opieki zdrowotnej wyniosły w 2015 r. 8 442,02 tys. zł, a w I kwartale 2016 r. 3 229,82 tys., z czego 90 proc. wniosków z 2015 r. oraz 94 proc. w I kwartale 2016 r. dotyczyło właśnie refundacji kosztów operacji usunięcia zaćmy. Niemal wszystkie te zabiegi (92 proc.) wykonano na terenie Czech. 

Konieczność samodzielnego pokrycia całości kosztów leczenia stała się podstawą do rozwoju komercyjnego rynku usług pośredniczących w organizacji wyjazdu oraz pomoc w wypełnieniu wniosku do NFZ o zwrot kosztów i zgromadzeniu niezbędnych dokumentów. Zagadnienia związane z tzw. turystyką zdrowotną i refundacją kosztów jej leczenia będą przedmiotem odrębnej kontroli NIK.

Nieefektywne wydatki
W ocenie NIK niekorzystna jest również struktura udzielanych świadczeń z bardzo dużym udziałem kosztów najdroższego leczenia szpitalnego. W 2015 r. koszty świadczeń zdrowotnych wyniosły 67 751 200,67 tys. zł (w 2014 r. 63 338 421,40 tys. zł). Największy udział w tych kosztach miały koszty leczenia szpitalnego - 49 proc. (wzrost z 47 proc. w 2010 r.), podstawowej opieki zdrowotnej - 13 proc. (wzrost z 12,8 proc. w 2010 r.), oraz koszty refundacji aptecznej - blisko 12 proc. i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej - 8,3 proc. (wzrost z 7,41% w 2010 r.).

Ustalenia kontroli wskazują na szereg problemów o charakterze systemowym, które ograniczają skuteczność działań NFZ, a w szczególności na:

- koncentrację zasobów kadrowych i sprzętowych systemu ochrony zdrowia jedynie na wybranych obszarach (w szczególności w dużych ośrodkach miejskich), co skutkuje trudnościami w kontraktowaniu świadczeń w pozostałych regionach kraju,

- brak skutecznych narzędzi informatycznych pozwalających na eliminowanie nieprawidłowości w sprawozdawczości i dokumentach rozliczeniowych przekazywanych przez świadczeniodawców,

- niewystarczającą skuteczność monitorowania realizacji planu finansowego oraz działań dotyczących zmian warunków umów zawartych ze świadczeniodawcami w przypadkach, gdy nie są oni w stanie zrealizować zaplanowanych świadczeń, w szczególności z powodu niedostatecznej liczby personelu medycznego o pożądanych kwalifikacjach.

W ocenie NIK niezbędne jest podjęcie przez prezesa NFZ działań zmierzających m.in do: wyjaśnienia spraw dotyczących finansowania świadczeń udzielonych przez osoby zmarłe lub na rzecz osób zmarłych, opracowania wieloletniej strategii IT w porozumieniu z ministrem zdrowia, czy poprawy wykorzystania środków przewidzianych w planie finansowym na leczenie pacjentów.